Czy z dotacji przeznaczonej na kształcenie specjalne można finansować szkolenia pracowników (np. opiekun osoby niepełnosprawnej) i doskonalenie zawodowe nauczycieli (np. studia), którzy będą współpracowali (prowadzili zajęcia) z uczniami, na których przysługuje dotacja?
Wydatkowanie dotacji na kształcenie specjalne a prawo
Sposób wydatkowania dotacji na kształcenie specjalne określony został w art. 35 ust. 4 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz. U. z 2025 r., poz. 439), w którym wskazano, że może ona być wykorzystana „wyłącznie na pokrycie wydatków związanych z realizacją zadań związanych z organizacją kształcenia specjalnego, o którym mowa w art. 127 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe, oraz na organizację zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, o których mowa w art. 36 ust. 17 ustawy Prawo oświatowe”.
Kształcenie specjalne w przepisach
Ustawa Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 373 z późn. zm.) mówi o tym, że kształcenie to wymaga specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Co należy pod tym pojęciem rozumieć? Przede wszystkim indywidualizację procesu nauczania, czyli dostosowanie nauki do możliwości, potrzeb, oczekiwań i zainteresowań ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Specjalna organizacja nauki i metod nauczania obejmuje z pewnością nauczanie przez polisensorykę, stosowanie map myśli czy też indywidualne podejście do ilości czasu potrzebnego na wykonywanie zadań. Nauczyciel ma możliwość wyboru formy prezentacji treści przekazywanych uczniom, częściej we współpracy z uczniem stosuje pytania naprowadzające oraz powtarzanie treści.
Czym jest dostosowanie wymagań edykacyjnych?
W literaturze specjalistycznej możemy spotkać opis tego, na czym polega dostosowanie wymagań edukacyjnych opartych na podstawie programowej właściwej dla danego poziomu edukacji.
Można tu wyróżnić między innymi:
- organizację nauczania: odpowiednie miejsce w klasie (np. miejsce z przodu dla dziecka mającego problemy z przepisywaniem), oznakowanie klasy (np. dla dzieci z dysleksją, które mają zaburzoną orientację w przestrzeni),
- środki: odpowiednie pomoce (np. większe modele brył w przypadku nauki geometrii, zeszyty z szerszą liniaturą czy z liniaturą pochyłą dla uczniów leworęcznych, nasadki na długopisy lub specjalnie wyprofilowane ołówki, kredki, słowniki ortograficzne, tablice z wzorami itp.),
- dostosowanie podręczników, kart pracy (np. zmiana czcionki zapisu, wielkości liter, nieprzenoszenie odpowiedzi na kartę odpowiedzi),
- metody, organizacja pracy, czas (m.in. wydłużenie czasu na przeczytanie lektury, na pisanie, odwoływanie się do konkretu, stosowanie pytań naprowadzających, upewnianie się, że uczeń właściwie zrozumiał polecenie lub pomoc w przeczytaniu polecenia, częste powtarzanie dyktowanej treści, dawanie notatek do wklejenia, stosowanie polisensoryczności w nauczaniu, stosowanie map myśli, nauka tabliczki mnożenia przy pomocy wierszyków czy rymowanek),
- prace domowe (różnicowanie zadań pod względem ich ilości, poziomu trudności, terminów oddania, sposobów wykonania, dawanie możliwości wyboru),
- sprawdzanie wiedzy i ocenianie (np. zastępowanie sprawdzianów pisemnych odpowiedziami ustnymi lub odwrotnie, odpytywanie z ławki zamiast przy tablicy, dawanie możliwości korygowania pomyłek, wydłużenie czasu na sprawdzianach i kartkówkach lub dawanie mniejszej ilości zadań, czytanie poleceń lub zadań z treścią na sprawdzianach z przedmiotów ścisłych, nieocenianie poprawności ortograficznej, poziomu graficznego, docenianie wkładu pracy, zaangażowania, a nie tylko efektu końcowego).
Powyższej wskazane metody dostosowania nie zawsze wiążą się z poniesieniem nakładów finansowych, jednak dają wskazówkę, że należy udokumentować konieczność dokonania zakupu, jeśli ma on uzasadnienie w organizacji pracy lub metodach pracy z dziećmi.
Zajęcia dla dziecka z SPE
Dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej realizowanej w ramach bieżącej pracy z uczniem może korzystać z następujących zajęć:
- dydaktyczno-wyrównawczych,
- korekcyjno-kompensacyjnych,
- logopedycznych,
- rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne,
- innych zajęć o charakterze terapeutycznym,
- zajęć rozwijających uzdolnienia,
- rozwijających umiejętności uczenia się oraz związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu.
Dodatkowo uczniowie mają możliwość ubiegania się o klasy terapeutyczne oraz zindywidualizowaną ścieżkę kształcenia. Ważne jest także to, że zarówno dla uczniów, jak i ich rodziców, a także dla nauczycieli, w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej prowadzone są porady, konsultacje, warsztaty i szkolenia. Działania te mają na celu wspieranie rodziców i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych w celu zwiększenia efektywności pomocy udzielanej dzieciom.
Zasady kwalifikowania i dokumentowania wydatków w kształceniu specjalnym
Warto pamiętać o generalnej zasadzie wydatkowania wszelkich dotacji – musi to być udokumentowane nie tylko poprzez potwierdzenie wydatkowanej kwoty, ale także i poprzez możliwość merytorycznego udowodnienia konieczności poniesienia wydatków. Oznacza to, że na wydatki związane np. z potrzebą sfinansowania szkolenia dla rodziców ułatwiającego np. wyciszenie agresji powinniśmy posiadać „dokumentację” potwierdzającą, kto, kiedy i dlaczego uczestniczył w takim szkoleniu.
Podobnie z finansowaniem dodatkowych szkoleń dla pracowników szkoły, w tym nauczycieli. Nabywanie dodatkowych umiejętności poprzez szkolenia czy nawet studia musi jednak rozszerzać posiadane już kwalifikacje. Moim zdaniem zasadne będzie rozszerzenie kwalifikacji nauczyciela prowadzącego kształcenie specjalne, ale sfinansowanie studiów umożliwiających nauczycielowi prowadzenie takich zajęć (czyli wyposażenie go w nowe kwalifikacje) nie realizuje przeznaczenia dotacji na kształcenie specjalne. „Przekwalifikowanie” nauczyciela może być finansowane z innych środków, np. z Funduszu Pracy, zaś dotacja na kształcenie specjalne musi je już realizować.
